श्री दत्तबावनी – गुजराती, मराठी आणि मराठी भावानुवाद

श्री रंगावधूतमहाराज रचित श्री दत्तबावनी म्हणजे श्री गुरुदेवदत्त आणि त्यांचे अवतार समजले जाणारे श्रीपाद श्रीवल्लभ व नृसिंह सरस्वती स्वामींच्या लीलांचे वर्णन करणारे बावन्न ओळींचे संकटविमोचन स्तोत्र.
या स्तोत्राची रचना संवत/शके १९९१ माघ शु. प्रतिपदा सोमवार ता. ४/२/१९३५ रोजी ‘सईज’ या गावी (ता. कलोल, जि. मेहसाणा, गुजरात) येथे करण्यात आली. सईज या गावाबाहेरच्या स्मशानभूमिजवळ असलेल्या सिद्धनाथ महादेव मंदिराच्या धर्मशालेमधे या स्तोत्राची रचना झाली.
मूळ दत्तबावनी गुजराती भाषेत आहे. त्याची मराठी भाषेतील रचनाही उपलब्ध आहे. येथे आपणास मूळ गुजराती भाषेतील श्लोक, सोबत मराठी भाषेतील श्लोक आणि त्याचा मराठी भाषेतील भावानुवाद असा आनंद अनुभवायला मिळेल.

निळी अक्षरे – श्री दत्तबावनी श्लोक गुजरातीमधे
लाल अक्षरे – श्री दत्तबावनी श्लोक मराठीमधे
काळी अक्षरे – मराठी भाषेतील भावानुवाद

श्री दत्तबावनी

जय योगीश्वर दत्त दयाळ । तु ज एक जगमां प्रतिपाळ ॥ १॥
जय योगीश्वर दत्त दयाळ । तूंच एक जगती प्रतिपाळ ॥ १॥

हे योगीश्वर दयाळू दत्तप्रभू ! तुझा जयजयकार असो ! तूच एकमात्र या जगामधे रक्षणकर्ता आहेस.

अत्र्यनसूया करी निमित्त । प्रगट्यो जगकारण निश्चित ॥ २॥
अत्र्यनुसये करूनि निमित्त । प्रगटसि जगतास्तव निश्चित ॥ २॥

अत्रि ऋषी आणि अनसूयामाता यांना निमित्त करुन या जगासाठी खरोखर तू प्रगट झाला आहेस.

ब्रह्माहरिहरनो अवतार । शरणागतनो तारणहार ॥ ३॥
ब्रह्माऽच्युतशंकर अवतार । शरणांगतासि तूं आधार ॥ ३॥

तू ब्रह्मा, विष्णु आणि शंकर यांचा अवतार आहेस आणि शरणागतांना तू या भवसागरातून तारून नेणारा आधार आहेस.

अन्तर्यामि सतचितसुख । बहार सद्गुरु द्विभुज सुमुख् ॥ ४॥
अंतर्यामी ब्रह्यस्वरूप । बाह्य गुरु नररूप सुरूप ॥ ४॥

तू अंतरंगात सच्चिदानंदरुपाने नियमन करणारा आहेस आणि बाह्य स्वरुपात दोन हात आणि सुंदर मुख असलेला असा सद्गुरु रुप आहेस.

झोळी अन्नपुर्णा करमाह्य । शान्ति कमन्डल कर सोहाय ॥ ५॥
काखिं अन्नपूर्णा झोळी । शांति कमंडलु करकमळी ॥ ५॥

तुझ्या हातात असलेली ही झोळी साक्षात अन्नपूर्णा आहे आणि तुझ्या हाती असलेले हे कमंडलु हे शांतीचे प्रतिक आहे.

क्याय चतुर्भुज षडभुज सार । अनन्तबाहु तु निर्धार ॥ ६॥
कुठें षड्भुजा कोठें चार । अनंत बाहू तूं निर्धार ॥ ६॥

कधी तू चतुर्भुज स्वरुपात असतोस तर काही वेळेस तू षड्‍भुजा रुप धारण करतोस, पण खरे पाहता तू अनंत बाहुधारी आहेस.

आव्यो शरणे बाळ अजाण । उठ दिगंबर चाल्या प्राण ॥ ७॥
आलो चरणी बाळ अजाण । दिगंबरा, उठ जाई प्राण ॥ ७॥

मी अजाण बालक तुला शरण आलो आहे. हे दिगंबरा ! तू उठ. आता प्राण जाईल अशी स्थिती आहे.

सुणी अर्जुण केरो साद । रिझ्यो पुर्वे तु साक्शात ॥ ८॥
दिधी रिद्धि सिद्धि अपार । अंते मुक्ति महापद सार ॥ ९॥
किधो आजे केम विलम्ब । तुजविन मुजने ना आलम्ब ॥ १०॥
ऐकुनि अर्जुन-भक्ती-साद । प्रसन्न झाला तूं साक्षात् ॥ ८॥
दिधली ऋद्धी सिद्धी अपार । अंती मोक्ष महापद सार ॥ ९॥
केला कां तूं आज विलंब? तुजविण मजला ना आलंब ॥ १०॥

पूर्वी तू अर्जुनाचा धावा ऐकून त्याला प्रसन्न झाला होतास. आणी त्याला ऋद्धी-सिद्धी दिल्या होत्या. त्यानंतर त्याला मुक्ती देऊन महापद दिले होते. मग आजच एवढा विलंब का करीत आहेस? मला तुझ्याशिवाय कुणाचा आधार नाही.

विष्णुशर्म द्विज तार्यो एम । जम्यो श्राद्ध्मां देखि प्रेम ॥ ११॥
विष्णुशर्म द्विज तारुनिया । श्राद्धिं जेंविला प्रेममया ॥ ११॥

विष्णुशर्मा ब्राह्मणाचे प्रेम बघुन तू श्राद्ध-भोजन केलेस आणि त्यांचा उद्धार केलास.

जम्भदैत्यथी त्रास्या देव । किधि म्हेर ते त्यां ततखेव ॥ १२॥
विस्तारी माया दितिसुत । इन्द्र करे हणाब्यो तुर्त ॥ १३॥
जंभे देवा त्रासविले । कृपामृते त्वां हांसविलें ॥ १२॥
पसरी माया दितिसुत मूर्त । इंद्रा करवी वधिला तूर्त ॥ १३॥

जंभ राक्षसामुळे देव त्रासले होते तेव्हा तूच त्यांना ताबडतोब मदत केली होती. तू त्यावेळी आपल्या मायेने इंद्राकरवी त्या राक्षसाचा वध केला होतास.

एवी लीला क इ क इ सर्व । किधी वर्णवे को ते शर्व ॥ १४॥
ऐसी लीला जी जी शर्व । केली, वर्णिल कैसी सर्व? ॥ १४॥

अशा प्रकारच्या अनेक लीला भगवान शंकराने (शर्व) केल्या आहेत. यांचे वर्णन कोण करु शकेल?

दोड्यो आयु सुतने काम । किधो एने ते निष्काम ॥ १५॥
घेई आयु सुतार्थी नाम । केला त्यातें तूं निष्काम ॥ १५॥

आयुराज पुत्रासाठी आपण धावत गेलात आणि त्याला निष्काम (कामनारहित) केले.

बोध्या यदुने परशुराम । साध्यदेव प्रह्लाद अकाम ॥ १६॥
बोधियले यदु परशुराम । साध्य देव प्रह्लाद अकाम ॥ १६॥

यदुराजाला, परशुरामाला, साध्यदेवाला आणि निष्काम अशा प्रह्लादाला तू उपदेश केला होता.

एवी तारी कृपा अगाध । केम सुने ना मारो साद ॥ १७॥
ऐसी ही तव कृपा अगाध । कां न ऐकसी माझी साद ॥ १७॥

अशी तुझी अगाध कृपा असतांना, तू माझी हाक मात्र का ऐकत नाहीस?

दोड अंत ना देख अनंत । मा कर अधवच शिशुनो अंत ॥ १८॥
धांव अनंता, पाहि न अंत । न करी मध्येच शिशुचा अंत ॥ १८॥

हे अनंत, धावत ये, माझा अंत पाहू नकोस. या बालकाचा असा मधेच अंत करु नकोस.

जोइ द्विज स्त्री केरो स्नेह । थयो पुत्र तु निसन्देह ॥ १९॥
पाहुनि द्विजपत्नीकृत स्नेह । झाला सुत तूं निःसंदेह ॥ १९॥

ब्राह्मण स्त्रीचे प्रेम पाहून तू खरोखर तिचा पुत्र झालास.

स्मर्तृगामि कलिकाळ कृपाळ । तार्यो धोबि छेक गमार ॥ २०॥
स्मर्तृगामी कलितार कृपाळ । जडमुढ रजका तारी दयाळ ॥ २०॥

स्मरण करताच धावणारा तू, कलियुगामधे तारुन नेणारा तू, हे कृपाळू, तू तर अगदी अडाणी अशा धोब्याला पण उद्धारले आहेस.

पेट पिडथी तार्यो विप्र । ब्राह्मण शेठ उगार्यो क्षिप्र ॥ २१॥
पोटशुळी द्विज तारियला । ब्राह्यणश्रेष्ठी उद्धरिला ॥ २१॥

पोटशूळाने त्रस्त असलेल्या ब्राह्मणाला तू तारलेस, आणि व्यापारी ब्राह्मणशेठला वाचवलेस.

करे केम ना मारो व्हार । जो आणि गम एकज वार ॥ २२॥
सहाय कां ना दे अजरा? । प्रसन्न नयने देख जरा ॥ २२॥

मग देवा, तू माझ्या मदतीला का बरे धावत नाहीस? प्रसन्नपणे एकदाच माझ्याकडे पहा !

शुष्क काष्ठणे आंण्या पत्र । थयो केम उदासिन अत्र ॥ २३॥
वृक्ष शुष्क तूं पल्लविला । उदास मजविषयी झाला ॥ २३॥

वाळलेल्या लाकडाला ही पालवी फुटावी अशी तुझी कृपा असताना माझी मात्र तू का उपेक्षा करत आहेस ?

जर्जर वन्ध्या केरां स्वप्न । कर्या सफळ ते सुतना कृत्स्ण ॥ २४॥
वंध्या स्त्रीची सुत-स्वप्नें । फळली झाली गृहरत्नें ॥ २४॥

हे देवा, वृद्ध वंध्या स्त्रीला पुत्र देऊन तू तिचे स्वप्न साकार केलेस, तिचे मनोरथ पूर्ण केलेस.

करि दुर ब्राह्मणनो कोढ । किधा पुरण एना कोड ॥ २५॥
निरसुनि विप्रतनूचे कोड । पुरवी त्याच्या मनिचें कोड ॥ २५॥

दत्तात्रेय प्रभू! तू ब्राह्मणाचे कोड बरे करून त्याची मनीची इच्छा पूर्ण केलीस.

वन्ध्या भैंस दुझवी देव । हर्यु दारिद्र्य ते ततखेव ॥ २६॥
दोहविली वंध्या महिषी । ब्राह्मण दारिद्र्या हरिसी ॥ २६॥

हे प्रभू! आपण वांझ म्हशीला दुभती केली आणि त्या ब्राह्मणाचे दारिद्र्य दूर केलेत.

झालर खायि रिझयो एम । दिधो सुवर्ण घट सप्रेम ॥ २७॥
घेवडा भक्षुनि प्रसन्न-क्षेम । दिधला सुवर्ण घट सप्रेम ॥ २७॥

श्रावणघेवड्याच्या शेंगांची भाजी खाऊन, आपण त्या ब्राह्मणाला प्रेमपूर्वक सोन्याने भरलेला हंडा दिलात.

ब्राह्मण स्त्रिणो मृत भरतार । किधो संजीवन ते निर्धार ॥ २८॥
ब्राह्मण स्त्रीचा मृत भ्रतार । केला सजीव, तूं आधार ॥ २८॥

ब्राह्मण स्त्रीच्या मृत पतीला तू पुन्हा जीवित करून तिला आधार दिलास.

पिशाच पिडा किधी दूर । विप्रपुत्र उठाड्यो शुर ॥ २९॥
पिशाच्च पीडा केली दूर । विप्रपुत्र उठवीला शूर ॥ २९॥

पिशाच्च पीडा दूर करून, तू मृत ब्राह्मण पुत्र पुनश्च जिवंत केलेस.

हरि विप्र मज अंत्यज हाथ । रक्षो भक्ति त्रिविक्रम तात ॥ ३०॥
अंत्यज हस्तें विप्रमदास । हरुनी रक्षिले त्रिविक्रमास ॥ ३०॥

हे मायबाप! तू एका हरिजनाचे माध्यमातून ब्राह्मणाचे गर्वहरण केलेस आणि त्रिविक्रम नावाच्या भक्ताचे रक्षण केलेस.

निमेष मात्रे तंतुक एक । पहोच्याडो श्री शैल देख ॥ ३१॥
तंतुक भक्ता क्षणांत एक । दर्शन दिधले शैलीं नेक ॥ ३१॥

तंतूक नामक भक्ताला तू एका क्षणांत श्रीशैल पर्वतावर पोहोचवून दर्शन दिलेस.

एकि साथे आठ स्वरूप । धरि देव बहुरूप अरूप ॥ ३२॥
एकत्र वेळी अष्टस्वरूप । झाला अससी, पुन्हां अरूप ॥ ३२॥

हे प्रभो, तू निर्गुण असूनही अनेक रुपे धारण करू शकतोस. त्यामुळे एकाच वेळी आठ ठिकाणी भक्तांना दर्शन दिलेस.

संतोष्या निज भक्त सुजात । आपि परचाओ साक्षात ॥ ३३॥
तोषविले निज भक्त सुजात । दाखवुनि प्रचिती साक्षात ॥ ३३॥

तू सर्व भक्तांना संतुष्ट केलेस आणि आपल्या साक्षात्काराची प्रचिती दिली.

यवनराजनि टाळी पीड । जातपातनि तने न चीड ॥ ३४॥
हरला यवननृपाचा कोड । समता ममता तुजला गोड ॥ ३४॥

हे देवा! तू यवन (मुसलमान) राजाची शारीरिक व्याधी दूर करून तू जातीभेद किंवा श्रेष्ठ-कनिष्ठ यात काही फरक करत नाहीस हे दाखवून दिलेस.

रामकृष्णरुपे ते एम । किधि लिलाओ कई तेम ॥ ३५॥
राम-कन्हैया रूपधरा । केल्या लीला दिगंबरा! ॥ ३५॥

हे दत्त दिगंबरा! तू राम व कृष्णाचा अवतार धारण करून अनेक लीला केल्या आहेस.

तार्या पत्थर गणिका व्याध । पशुपंखिपण तुजने साध ॥ ३६॥
शिला तारिल्या, गणिका, व्याध । पशुपक्षी तुज देती साद ॥ ३६॥

दत्तात्रेय प्रभो, शिळा, गणिका, शिकारी यांचाही तू उद्धार केला आहेस. पशू पक्षी पण तुझ्यातील साधुता जाणून तुला साद/प्रतिसाद देत आहेत.

अधम ओधारण तारु नाम । गात सरे न शा शा काम ॥ ३७॥
अधमा तारक तव शुभ नाम । गाता किती न होती काम ॥ ३७॥

हे देवा, तुझे नामस्मरण पापी माणसाला पावन करणारे आहे. तुझे नामस्मरण केल्याने कुठले काम होत नाही? सगळी कर्मे/कामे तुझ्या नामस्मरणानेच होत आहेत.

आधि व्याधि उपाधि सर्व । टळे स्मरणमात्रथी शर्व ॥ ३८॥
आधि-व्याधि-उपाधि-गर्व । टळती भावें भजतां सर्व ॥ ३८॥

हे देवा, तुझ्या नुसत्या स्मरणाने आधि-व्याधी, आणि सर्व उपाधी, गर्व-अहंकार नष्ट होतात.

मुठ चोट ना लागे जाण । पामे नर स्मरणे निर्वाण ॥ ३९॥
मूठ मंत्र नच लागे जाण । पावे नर स्मरणे निर्वाण ॥ ३९॥

तुझे स्मरण केल्याने मूठ मंत्र/जारण-मारण इ. प्रकारचा त्रास होत नाही, आणि मनुष्य मोक्षपद प्राप्त करतो.

डाकण शाकण भेंसासुर । भुत पिशाचो जंद असुर ॥ ४०॥
नासे मुठी दईने तुर्त । दत्त धुन सांभाळता मुर्त ॥ ४१॥
डाकिण, शाकिण, महिषासूर । भूतें, पिशाच्चें, झिंद, असूर ॥ ४०॥
पळती मुष्टी आवळुनी । धून-प्रार्थना-परिसोनी ॥ ४१॥

या दत्त नामाची धून (प्रार्थना) म्हटल्याने डाकिण, शाकिण, महिषासुर, भूत-पिशाच्च, जंद, असुर हे सर्व जीव मुठीत घेऊन पळून जातात.

करी धूप गाये जे एम । दत्तबावनि आ सप्रेम ॥ ४२॥
सुधरे तेणा बन्ने लोक । रहे न तेने क्यांये शोक ॥ ४३॥
दासि सिद्धि तेनि थाय । दुःख दारिद्र्य तेना जाय ॥ ४४॥
करुनि धूप गाइल नेमें । दत्तवावनी जो प्रेमें ॥ ४२॥
साधे त्याला इह परलोक । मनी तयाच्या उरे न शोक ॥ ४३॥
राहिल सिद्धी दासीपरी । दैन्य आपदा पळत दुरी ॥ ४४॥

जे कोणी धूप लावून ही दत्तबावनी प्रेमपूर्वक म्हणतात त्याला इहलोकी सौख्य प्राप्त होते व अंती मोक्षप्राप्ती होते. त्याला कोणत्याही प्रकारचे दु:ख राहत नाही. सिद्धी जणू त्याची दासी होते व त्याला कधीही दारिद्र्य प्राप्त होत नाही.

बावन गुरुवारे नित नेम । करे पाठ बावन सप्रेम ॥ ४५॥
यथावकाशे नित्य नियम । तेणे कधि ना दंडे यम ॥ ४६॥
नेमे बावन गुरुवारी । प्रेमे बावन पाठ करी ॥ ४५॥
यथावकाशे स्मरी सुधी । यम ना दंडे त्यास कधी ॥ ४६॥

जे कोणी बावन्न गुरूवार नियमांचे पालन करून नेहमी दत्तबावनीचे बावन्न पाठ श्रद्धापूर्वक करतात किंवा जसा वेळ मिळेल तसे पाठ करतात त्यांना यमराज कधी दंड करत नाही.

अनेक रुपे एज अभंग । भजता नडे न माया रंग ॥ ४७॥
सहस्र नामे नामि एक । दत्त दिगंबर असंग छेक ॥ ४८॥
अनेक रूपी हाच अभंग । भजतां नडे न मायारंग ॥ ४७॥
सहस्र नामें वेष अनेक । दत्त दिगंबर अंती एक ॥ ४८॥

हा दत्त दिगंबर जरी अनेक स्वरुपात असला तरी त्याचे मूळ स्वरुप कायम एकच असते, त्यात फरक पडत नाही. दत्त प्रभूची उपासना करतांना माया-मोह त्रास देत नाहीत. दत्तात्रेयाला अनेकविध नामे असूनही तो मात्र दत्त दिगंबर एकच आहे आणि तो सर्व माया मोहापासून दूर अलिप्त आहे.

वंदु तुजने वारंवार । वेद श्वास तारा निर्धार ॥ ४९॥
वंदन तुजला वारंवार । वेद श्वास हें तव निर्धार ॥ ४९॥

हे प्रभो, मी तुला वारंवार वंदन करीत आहे. चारही वेद आपल्या श्वासातूनच प्रगट झाले आहेत हे निश्चित!

थाके वर्णवतां ज्यां शेष । कोण रांक हुं बहुकृत वेष ॥ ५०॥
थकला वर्णन करतां शेष । कोण रंक मी बहुकृत वेष ॥ ५०॥

हे दत्तात्रेया, तुझे वर्णन करतांना जेथे शेष सुद्धा थकतो, तेथे अनेक जन्म घेणार्‍या माझ्यासारख्या पामराची काय कथा?

अनुभव तृप्तिनो उद्गार । सुणि हंशे ते खाशे मार ॥ ५१॥
अनुभवतृप्तीचे उद्गार । ऐकुनी हंसता खाइल मार ॥ ५१॥

दत्तबावनी हे अनुभवाचे बोल आहेत. टीकाकाराच्या दृष्टीकोनातून कोणी याकडे पाहिले तर त्याला प्रायश्चित्त भोगावे लागेल.

तपसि तत्त्वमसि ए देव । बोलो जय जय श्री गुरुदेव ॥ ५२॥
तपसी तत्त्वमसी हा देव । बोला जयजय श्री गुरुदेव ॥ ५२॥

श्री दत्त प्रभो हे तपस्वी व तेच निर्गुण ब्रह्मस्वरुप आहेत. म्हणून सर्वांनी आवर्जून “जय जय श्री गुरुदेव” म्हणावे.

॥ अवधूत चिंतन श्री गुरुदेव दत्त ॥
॥ अवधूत चिंतन श्री गुरुदेव दत्त ॥

🙏🌹🙏

लेखन, संकलन, संपादन - श्रीरंग विभांडिक, ठाणे
🚩🙏🏻🚩🙏🏻🚩